Kriza e certifikatave të përdorimit në Kosovë: Mbi 85% e ndërtesave të banimit në Prishtinë pa status ligjor

Në kryeqytetin e Kosovës, mijëra qytetarë jetojnë në ndërtesa që nuk janë të njohura ligjërisht për banim. Mungesa e certifikatës së përdorimit – një dokument që dëshmon sigurinë teknike dhe ligjshmërinë e objektit – vazhdon të jetë një ndër problemet më të mëdha urbanistike në vend.

Sipas të dhënave nga Zyra Kombëtare e Auditimit, mbi 85% e ndërtesave të larta në Prishtinë nuk posedojnë certifikatën e përdorimit, duke i lënë banorët në pasiguri juridike dhe të pamundur të regjistrojnë pronën në kadastër apo ta përdorin atë si garanci për kredi.

Një nga këta banorë është Besim Shala, i cili me familjen e tij prej katër anëtarësh jeton në lagjen “Rruga B” që nga viti 2020. Megjithëse ka paguar 80 mijë euro për banesën dhe ka nënshkruar kontratë te noteri, emri i tij nuk figuron si pronar në dokumentet komunale. Arsyeja: mungesa e certifikatës së përdorimit.

“Kam kërkuar disa herë nga pronari që banesa të kalojë në emrin tim, por gjithmonë më është thënë se është në proces të marrjes së certifikatës në komunë”, tregon Shala për Radion Evropa e Lirë.

Një problem i përhapur në gjithë Kosovën
Raporti i ZKA-së thekson se vetëm 46 certifikata janë lëshuar për mbi 300 ndërtime të larta në Prishtinë nga viti 2017 deri në 2021. Nga gjithsej 1.601 leje ndërtimore të dhëna në periudhën 2014-2023, vetëm 147 ndërtime kanë përfunduar me certifikatë të përdorimit.

Ministria e Mjedisit konfirmon se nuk posedon statistika të detajuara për komunat, ndërsa ministri Liburn Aliu ka deklaruar në Kuvendin e Kosovës se mbi 75% e objekteve në vend janë ndërtuar pa leje, përfshirë rreth 46.000 ndërtesa në vetëm Prishtinë.

Ekspertët e fushës, përfshirë urbanistin Ilir Gjinolli dhe ish-këshilltarin Driton Tafallari, fajësojnë si mungesën e përgjegjësisë së investitorëve ashtu edhe paaftësinë institucionale për të inspektuar dhe ndjekur procesin e ndërtimit.

“Shumë investitorë nuk respektojnë projektet për të cilat kanë marrë leje ndërtimi dhe shtojnë kate ose ndryshojnë strukturën, duke pamundësuar lëshimin e certifikatës”, shpjegon Tafallari.

Pasojat për qytetarët dhe komunat
Përveç mungesës së sigurisë ligjore, qytetarët që jetojnë në objekte pa certifikatë përdorimi nuk mund t’i shesin banesat ligjërisht apo t’i përdorin si kolateral për kredi. Ndërkohë, komunat humbin miliona euro në taksa pronësore për ndërtesa të paregjistruara.

“Ka raste kur ndërtuesit aplikojnë për certifikatë, por komunat nuk e lëshojnë në kohë”, thotë Faton Hoxha nga Shoqata e Ndërtimtarëve të Kosovës.

Zgjidhja? Ndërhyrje urgjente institucionale
Profesor Gjinolli propozon që komunat të mbështeten financiarisht nga qeveria për të rritur kapacitetet inspektuese dhe të nisë një proces të inspektimit dhe certifikimit të ndërtesave ekzistuese pa pritur aplikimin nga ndërtuesit.

Ligji për Ndërtim parashikon gjoba nga 1.000 deri në 30.000 euro për përdorimin e ndërtesave pa certifikatë, por sipas REL, asnjë komunë nuk ka dhënë të dhëna për zbatimin e këtij ligji.

Në një vend ku mbi 90% e ndërtimeve të banimit sipas ekspertëve janë pa certifikatë përdorimi, qytetarët janë ata që po paguajnë çmimin më të lartë – me stres, pasiguri dhe kufizime në të drejtat e tyre pronësore.